Vraag:
Wilt u de oorzaken noemen, waardoor het isolement bij vele mensen naar voren komt?
Antwoord:
Het isolement, dat bij vele mensen in deze tijd sterk naar voren treedt, is te danken aan een verbreken van de oude gemeenschapsvormen, de stamverbanden die langzaam maar zeker zijn overgegaan in buurtschapsverbanden e.d. terwijl het toenemen van een niet-persoonlijke overheidszorg ertoe heeft bijgedragen, dat men zich minder voor de buur - dus voor degene die in de omgeving is - aansprakelijk voelt. Hierdoor vallen de banden inderdaad steeds verder weg. De mensen zelf voelen zich daardoor ook schuldiger, indien zij iemand overlast aandoen.
Het gevolg is, dat zij zich terugtrekken omdat zij bang zijn overlast te bezorgen, terwijl anderen weer een zekere onverschilligheid hebben, omdat zij denken: wat je nodig hebt, krijg je toch wel. Als je ergens bij wilt horen - dat is in deze tijd voor velen het geval - dan is het niet een kwestie van "wat wil je bijdragen?" (Dus in actie). Neen, het is "in hoeverre wil je je conformeren?" En die neiging tot conformisme in deze tijd is, geloof ik ook mede één van de aanleidingen tot een toenemende eenzaamheid van de mensen, omdat zij niet weten waar en hoe zich te conformeren, terwijl ze toch nog iets van zichzelf willen behouden.
Vraag: Speelt angst hier misschien ook niet een rol?
Antwoord: Angst kan hier natuurlijk wel een rol in spelen, maar ik geloof toch niet dat dat bij het merendeel van de gevallen juist is. Indien u zegt: Speelt wantrouwen hierbij een rol, dan zou ik u eerder gelijk geven. Omdat heel veel mensen, juist omdat zij zich niet wensen te onderwerpen aan anderen - wat conformisme eigenlijk inhoudt - terwijl zij bovendien hun bezittingen, hun eigenwaarde en milieu op een te hoge prijs plegen te stellen, menen dat iedereen die in de buurt komt ofwel hen zal onderwerpen, dan wel hun waarde, eigendommen e.d. zal aantasten.
Zo ontstaat er een afwijzende houding tegenover de wereld die misschien niet helemaal gemeend is, maar die anderen af stoot. Sommige mensen zijn bijzonder agressief, omdat zij duidelijk willen maken, dat zij zich niet willen onderwerpen. Het resultaat is echter dat zij anderen afschrikken en daardoor het contact dat zij in feite verlangen, niet kunnen krijgen.
Uit de lezing: 'Ziektebeelden van deze tijd' 13 januari 1972
'Den Haag' 1971-1972